LINGÜISTICA

Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados Gif Animados

viernes, 28 de septiembre de 2018

LOS POLLITOS (CHHIWCHHILLANAKA) Rondas

LOS POLLITOS
Los pollitos dicen 
pio, pio pio
Cuando tienen hambre
Cuando tiene frio

La gallina busca el maíz y el trigo
Les da la comida y les presta abrigo
Bajo sus dos alas acurrucaditos
Duermen los pollitos hasta el otro día


CHHIWCCHILLANAKA
Jose Luis Lima Mamani
Chhiwchhinakax sapxiwa
chhiw chhiw chhiw
Manq’at awtjataxa
Umat pharjataxa

Wallpaxa thaqhiwa trigompi tunqumpi
Manq’apxa churiwa, phuyupxa mayt’iwa
Chiqha manqhipanxa jipiratapxiwa
Chhiwchhillanakaxa qhipürkam ikipxi

ARROZ CON LECHE (Arusamp millk'impi) rondas


ARROZ CON LECHE

Arroz con leche me quiero casar
Con una señorita de san  Nicolás
Que sepa coser,  que sepa bordar
Que sepa abrir las puertas para ir a jugar

Yo soy el viudito del barrio del rey
Y quiero casarme y no se con quien
Con esta si con esta no
Con esta señorita me caso yo

ARUSAMP MILLK’IMPI
jose luis lima mamani


Arusamp millk’impi  jaqichasiñ  munta
San Nicolasankiri  tawaqumpi
Ch’ukuña yatpan, p’itaña yatpana
Punk  jist’arañ   yatpan anatañataki

Jisk’a ijmatwa, aka markana
Jaqichasiñ munta, khitimpispasa
Jupampix jisa, jupampix janiwa
Aka tawaqumpiwa jaqichasi




martes, 24 de julio de 2018

ISINAKA (Vestimentas)

ISINAKA 'VESTIMENTAS'
Jose Luis Lima Mamani (2018)

CHACHA ISINAKA ‘vestimenta del varón’
Tanka/ch’utuqu ‘sombrero’
Lluch’u  ‘gorro’
Q’aspa  ‘gorra’
Chala  ‘chalina’
Punchu  ‘poncho’
Camisa ‘allmilla’
Kaputi  ‘chamarra’
pantaluna/phuntillu ‘Pantalón‘
Wiskhu  ‘abarca’
Wara  baston de mando’
Ch’uspa  ‘taleguilla’
Manteo  ‘mantel tejido’
Etc.

Warmi  isinaka
‘Vestimenta de mujer’
Ch’utuqu ‘sombrero’
Inkuña ‘servilleta grande’
Wak’a  ‘faja’
Istalla/tari   ‘servilleta tejida’
T’isnu  ‘agujeta tejida’
Manqhancha ‘enagua’
Pullira/patxancha ‘pollera’
Urkhu ‘pollera de bayeta’
Wiskhu  ‘abarca’
Phullu  ‘manta tejida’
Awayu  ‘aguayo’
Chumpa  ‘chompa’
Etc.

JAQI JANCHI (CUERPO HUMANO) en aymara


JANCHI CHIQANAKA ‘Partes del cuerpo’
Jose Luis Lima Mamani (2018)
Ajanu    ‘cara’                   
Ampara               ‘mano’
Ati  ‘espalda’
Ampar qutu ‘palma’
Ankha   ‘maxilar’
Anku     ‘nervio’
Chara    ‘pierna’                               
Chara q’awa ‘Ingle’
Chhiqhanqara ‘axila’    
Ch’akha  ‘hueso’
Ch’illa    ‘cintura’
Chhiphu ‘ceja’
Ispillu ‘labio’
Illpa/lliphu ‘sien’
Jaraphi ‘costilla’
Janchi lip’ichi   ‘piel’       
Jinchu    ‘oreja’
Jinchu k’apha‘pabellón’
Jikhani ‘columna’
Kallachi  ‘hombro’
Kawchu               ‘esternón’
Kayu ‘pie’
Kayu  wich’u  ‘tibia’       
Kayu  muqu ‘Tobillo’     
Kayu  anku  ‘tendón’
Kayu phuju ‘planta de los pies’
Kayu  wintu ‘talón’
Kayu  mamani ‘empeine’
Kururu ombligo’
Kunka   ‘cuello’
Kututu  ‘bíceps’
K’ak’i     ‘mentón’
K’achi    ‘diente canino’
Laka       ‘boca’
Laka ch’akha ‘diente’
Laxra ‘lengua’
Luk’ana  ‘dedo’
Luk’an  muqu ‘nudillo’
Luqatata ‘brazo’
Lliphu  ‘vello’
Malthi   ‘rótula’
Mujlli    ‘codo’
Murk’a  ‘ano’
Nayra    ‘ojo’
Nayra kurmi  ‘iris ‘
Nasa  ‘nariz’
Nawna  ‘mejilla’
Nayra luru ‘pupila’
Nayra lip’ichi ‘párpado’
Ñik’uta                  ‘cabello’
Ñuñu ‘pecho’
Papala  ‘vulva’
Palapala  ‘omoplato’
Para  ‘frente’
Patilla   ‘patilla’
Pikiru ‘fémur’
Puraka ‘abdomen’
Phichhu  ‘pestaña’        
P’iqi ‘cabeza’
Qallu laxra ‘glotis’
Qallu jaraphi  ‘costilla falsa’
Qunquri ‘rodilla ‘
Q’uruta  ‘testículo’
Sillu ‘uña’
Ipi  luk’ana  dedo anular’
Tarqu  ‘clavícula’
Tunu janchi ‘tronco’
Thiya janchi  ‘extremidades’
T’usu ‘pantorrilla’
T’ullu ‘tiroides’
Wiku ‘índice’
Withu withu  ‘coxis’


AMPAR LUK’ANANAKA  ‘Partes de la mano’

1.    Tayka luk’ana ‘PULGAR’

2.    Wiku luk’ana ‘INDICE’
3.    Taypi luk’ana ‘MEDIO O MAYOR’
4.    Ipi lik’ana  ‘ANULAR’
5.    Qallu luk’ana  ‘MEÑIQUE’

IRNAQAWINAKA (PROFESIONES Y OFICIOS)


 IRNAQAWINAKA ‘PROFESIONES’

Jose Luis Lima Mamani (2018)




Alakipiri  ‘comerciante’
Aliri       ‘comprador’
Aljiri ‘vendedor, comerciante’
Anatiri ‘jugador’
Arxatiri ‘ abogado’
Awtu  q’iwiri ‘conductor’
Awtu q’iwiri  ‘conductor’
Ch’ukuri ‘costurero, confeccionista, modista, sastre’
Irpiri     ‘director, autoridad principal’
Jach’u/palla palla ‘policia’
Jamuqiri  ‘fotógrafo’
K’ullu khithuri ‘carpintero’
Mañasu/ aycha aljiri ‘carnicero’
Nuwasiri  ‘boxeador’
Ñak’ut khuchuri ‘peluquero’
Palla palla ‘militar’
Pankanak uñjiri ‘bibliotecario’
Phayiri ‘cocinero, chef’
Q’ipiri   ‘cargador’
Qilqiri    ‘escritor’
Qulliri    ‘médico naturista’
Samichiri  ‘pintor’
Sawuri   ‘tejedora’
T’axsuri ‘lavandera’
Tant’a luriri  ‘panadero’
Thuqhuri ‘bailarín’
Utachiri ‘constructor, albañil’
Uywachiri  ‘ganadero’
Wawa uñjiri ‘niñera’
Yänak askichiri ‘técnico electrónico ’
Yapuchiri ‘agricultor’
Yatichiri  ‘profesor’
Yatiqiri ‘estudiante’
Yatxatiri ‘investigador’


SAMINAKA (COLORES)



Saminaka (Colores)
JOSE LUIS LIMA MAMANI. AYMARA ARU 1.(2018)

Aymar markanx  saminakax kunayman uñtaninakaw utji.



Ch’uqi  saminaka (Colores naturales)

Ch’uqi saminakax kunayman q’uyu q’uyurakiw utji. Aka saminakax janiw  kuna tiñiñ qullanakampis uchatakiti.


 




















SAMINAKA
JAQUKIPA
Alqa
Chuchi
Ch’ikhu
Ch’ijlli /churiJanq’u
Ch’añu
Ch’ixi 
Chära/Ch’iyara
Ch’iyar paqu
Ch’iyar ch’umphi
Ch’iyar qhilla
 Ch’iyar uqi
Ch’umphi
Janq’u
Janq’u ch’umphi
Janq’u k’aja
Janq’u qhilla
Janq’u  uqi
K’usi
Millu
Paqu
Qhilla
Q’illu ch’umphi
Q’illu paqu
Suyu
Tunti
Tunti qhilla
Uqi
Wari
Wila  ch’umphi
Wila paqu
‘bicolor’
‘negro opaco’
‘alazano’
‘blanco oscuro’
‘mixto’
‘gris manchado’
‘negro’
‘castaño oscuro’
‘café oscuro’
‘cenizo oscuro’
‘gris oscuro’
‘café, castaño’
‘blanco’
‘café claro’
‘blanquecino’
‘cenizo claro’
‘plomo claro’
‘negro claro’
 ‘café amarillento’
‘beige’
‘cenizo’
‘café amarillento’
‘beis amarillento’
‘afranjado’
‘decolorido’
‘ceniza claro’
‘plomo,gris’
‘color vicuña’
‘castaño rojizo’
‘beis rojizo’

Samichat  saminaka (Colores artificiales).
Samichat  saminakax kunayman q’uyu q’uyurakiw utjartaki. Aka saminakax kunayman  tiñiñ qullanakmpiw  samichataraki

Saminaka
Jaqukipa
Anti
Ayrampu
Chupika
Ch’uxña
 Arumi/sisira
Larama
Misik’u
Kulli
Mururiya
Q’illu
Wila
 ‘rosado’
 ‘guindo’
‘carmesí’
‘verde’
‘naranjado’
‘azul’
 ‘amarillo nítido’
‘morado’
 ‘lila/violeta’
 ‘amarillo’
‘rojo’
Churi
 Ch’iyar  larama
Ch’iyar ch’uxña
 Ch’iyar  ayrampu
Ch’iyar wila
Ch’uxña q’illu
Janq’u  larama
Janq’u  ch’uxña
Janq’u q’illu 
Janq’u  anti
Janq’u wila
Laqhu ch’uxña
Arum  q’illu
Qhana larama/tunti larama
 Janq’u  ayrampu
sajuna
Tunti q’illu
Tunti ch’uxña
Tunti wila/wila tunti
Wila q’illu
Wila ayrampu 
Wila anti
‘amarillo opaco’
‘azul oscuro’
‘verde oscuro’
‘guindo oscuro’
‘rojo oscuro’
‘verde caña’
‘celeste’
‘verde claro’
‘amarillo blanquecino’
‘rosado blanquecino’
‘rojo blanquecino’
‘verde hoja’
‘naranja amarillento’
‘azul claro’
‘magenta’
‘azul celeste’
‘amarillo opaco’
 ‘verde opaco’
‘rojo opaco’
 ‘rojo anaranjado’
 ‘fucsia’
‘rosado oscuro’
 laram q’uyu
Churi q’uyu/q’illu q’uyu
Ch’uxña q’uyu
Ayramp q’uyu
Arum  q’uyu/sisir q’uyu
Q’uyu
Anti  q’uyu
Suk’u
‘matiz de azul’
‘matiz de amarillo’
‘matiz de verde’
‘matiz de guindo’
‘matiz de naranja’
‘matiz’
‘matiz de rosado’
 ‘multicolor’